WPŁYW PRZEMOCY W RODZINIE NA ROZWÓJ ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

 

 Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem powszechnym. Dotyczy nie tylko tzw. marginesu społecznego, ale też rodzin, które na pierwszy rzut oka wydają się wieść sielankowe życie. Skala zjawiska jest tak do końca nieznana. Tylko w 2012 roku policja odnotowała 76 993 ofiar przemocy, w tym zdecydowaną większość to kobiety. Pod uwagę należy jednak wziąć fakt, iż wiele tego rodzaju przestępstw nie jest nigdzie zgłaszana. Ofiara, obawiając się reakcji społeczeństwa, najbliższych, ukrywa fakt doświadczania przemocy w domu rodzinnym. Niestety konsekwencje trwania w takim układzie mogą być bardzo dotkliwe nie tylko pod względem fizycznym, ale też psychicznym.

 

Czym jest przemoc?

Zgodnie z definicją stworzoną przez polskich specjalistów:

„Przemoc to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania jednej osoby wobec drugiej, które wykorzystując przewagę sił, narusza prawa i dobra osobiste jednostki, powodując cierpienie i szkody.”

Najistotniejsza w przemocy domowej jest demonstracja oraz wykorzystanie siły albo władzy w taki sposób, który jest krzywdzący dla członków rodziny. Na zjawisko przemocy można spojrzeć z czterech perspektyw: prawnej, moralnej, psychologicznej oraz społecznej.

Perspektywa prawna – zgodnie z zapisami prawa przemoc jest przestępstwem i za dopuszczenie się aktów przemocy grozi kara pozbawienia wolności.

Perspektywa moralna – pokazuje nam, że przemoc, to krzywdzenie słabszego i jest złem moralnym. Stosowanie jej powinno skutkować sankcjami własnego sumienia oraz potępieniem ze strony społeczeństwa. Zgodnie z tą perspektywą ocena moralna przemocy powinna motywować sprawców do zaniechania czynów krzywdzących drugą osobę, a świadków przemocy do chęci niesienia pomocy pokrzywdzonym.

Perspektywa psychologiczna – przede wszystkim zwraca uwagę na cierpienie oraz bezradność ofiary. Jej zadaniem jest odsłona mechanizmów wewnętrznych oraz sytuacyjnych odpowiadających za przemoc, a także ukazanie złożoności interakcji między sprawcą i ofiarą. Perspektywa ta ważna jest przy pomaganiu ofiarom w wyzwoleniu się od przemocy oraz naprawieniu powstałych przez nią szkód.

Perspektywa społeczna – pozwala na analizę czynników zawartych w postawach oraz obyczajach, które mogą sprzyjać przemocy lub usprawiedliwiać ją. Siły społeczne mogą angażować się w akcje przeciwdziałania przemocy.

Rodzaje przemocy

Wymienia się 4 rodzaje przemocy:

• Fizyczna (naruszenie nietykalności fizycznej) – jest działaniem intencjonalnym, powodującym uszkodzenia ciała lub niosącym takie ryzyko.
• Psychiczna (naruszenie godności osobistej) – zawiera przymus i groźby. Jest najczęstszą formą przemocy i jest trudna do udowodnienia.
• Seksualna (naruszenie intymności) – polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej, kontynuowania aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy wskutek zaistniałych warunków obawia się odmówić. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu.
• Ekonomiczna (naruszenie własności) – wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawieniem środków lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby. Szczególną formą przemocy ekonomicznej jest zaniedbanie, czyli naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich.

Skutki doświadczania przemocy

Oprócz bezpośrednich konsekwencji zdrowotnych, przemoc może wywoływać również skutki w postaci problemów psychicznych i ponosić za sobą koszty ekonomiczne i społeczne. Osoby, które przez dłuższy czas doświadczają przemocy fizycznej lub psychicznej charakteryzują się:

• niską samooceną,
• wykształceniem biernych mechanizmów radzenia sobie z przemocą,
• wysoką zależnością emocjonalną od swoich partnerów,
• podwyższonym niepokojem i depresją,
• izolacją społeczną,
• mają poczucie winy za to, co dzieje się w ich związku,
• są podporządkowane sprawcy,
• odczuwają w stosunku do niego ambiwalentne poczucie lojalności,
• często nadużywają alkoholu, środków przeciwbólowych, leków, a nawet narkotyków,
• zapadają na choroby związane z przebywaniem w długotrwałym stresie.

Kobiety żyjące w związku przemocowym mają obniżone poczucie własnej wartości, a ich zdolność do uczestniczenia w życiu społecznym jest znacząco obniżona.

Negatywnych skutków przemocy w rodzinie doświadczają także dzieci, które niejednokrotnie są świadkami przemocy małżeńskiej. Istnieje ryzyko wystąpienia u nich problemów emocjonalnych i związanych z zachowaniem, takich jak:

• odczuwanie niepokoju,
• depresja,
• samouszkodzenia,
• osłabienie koncentracji objawiające się, np. osiąganiem niskich wyników w szkole,
• pogorszenie samopoczucia,
• nieposłuszeństwo,
• agresja wobec otoczenia,
• występowanie koszmarów sennych,
• moczenia nocne,
• pojawienie się dolegliwości fizycznych, będących skutkiem stresu psychologicznego.

U dzieci będących świadkami przemocy domowej zwiększa się ryzyko pojawienia się w przyszłości problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Istnieje zwiększone prawdopodobieństwo, że takie dzieci w przyszłości będą częściej sięgały po alkohol i stosowały przemoc wobec swoich partnerów.

Zaburzenia psychiczne, których mogą doświadczyć ofiary przemocy

Ostra reakcja na stres

Jest to przemijające zaburzenie o znacznym nasileniu, które rozwija się w przypadku wyjątkowego stresu fizycznego i psychicznego. U osoby bez stwierdzonych wcześniej zaburzeń przemija ono w ciągu godzin czy też dni. Czynnikiem wywołującym ostrą reakcję na stres może być wystawienie osoby lub kogoś bliskiego danej osobie na sytuację zagrożenia utraty zdrowia albo życia. W sytuacji przemocy w rodzinie może, to być gwałtowne zachowanie sprawcy, które jest odbierane jako zagrażające dla innych członków rodziny. Występowaniu tego zaburzenia mogą sprzyjać takie czynniki jak: wyczerpanie fizyczne, czynniki organiczne (np. starszy wiek), nadmierna wrażliwość, słabsza umiejętność radzenia sobie. Objawy, które występują podczas doświadczania ostrej reakcji na stres mogą być różne:

• stan oszołomienia z zawężeniem pola świadomości i uwagi,
• niemożność rozumienia bodźców,
• zaburzenia orientacji,
• częściowa lub całkowita amnezja (niepamięć) wydarzenia,
• reakcja zamierania,
• stan pobudzenia i nadmiernej aktywności,
• autonomiczne objawy panicznego lęku (przyspieszone bicie serca, potliwość, zaczerwienienie).

Objawy pojawiają się zazwyczaj po kilku minutach od zadziałania bodźca stresowego i ustępują po 2 -3 dniach (czasem po kilku godzinach).

 Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenie to może się pojawić w trakcie zmiany relacji z partnerem, gdy oczekiwania ofiary wobec partnera różnią się od rzeczywistości. Jest ono wynikiem sytuacji, które nie przekraczają granic zwykłego ludzkiego doświadczenia, ale stanowią spore, ważne zmiany w życiu, modyfikują plany życiowe lub zmieniają otoczenie społeczne w znacznym stopniu. Stan dystresu oraz problemów emocjonalnych, które odczuwane są przez osobę dotkniętą tym zaburzeniem, powodują trudności w funkcjonowaniu i działaniu społecznym. Do zaburzeń adaptacyjnych może doprowadzić nieprawidłowe zachowanie partnera, szczególnie gdy jest ono zaskakujące i pozostaje w konflikcie z własną wizją małżeństwa i hierarchii wartości oraz pozbawia oparcia. Do objawów należą:

• obniżenie nastroju,
• poczucie bezradności,
• napięcie emocjonalne,
• przygnębienie,
• ęk,
• niekiedy zaburzenia zachowania.

Objawy w znacznym stopniu utrudniają życie społeczne, a nawet wykonywanie codziennych obowiązków. Ważną rolę w ryzyku wystąpienia i charakterze objawów odgrywają indywidualne predyspozycje oraz wrażliwość.

Zespół stresu pourazowego

Osoba, która doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze śmiercią albo poważnym urazem fizycznym może przejawiać objawy tzw. PTSD. Zachowanie kogoś takiego będzie nacechowane intensywnym strachem, przerażeniem czy też bezradnością. Ofiara przemocy może np. ciągle przypominać sobie i doświadczać po raz kolejny zdarzenia, które były dla niej traumatyczne. Osoba z PTSD miewa problemy ze snem. Pojawiają się koszmary dotyczące przykrych wydarzeń. Nawet nic nie znaczący czynnik, który ofierze w jakiś sposób symbolizuje doznane krzywdy, może spowodować intensywny dystres psychologiczny. W związku z tym osoby z PTSD starają się unikać aktywności, miejsc oraz ludzi kojarzących się z urazem. Ich zachowanie oraz wrażliwość ulega zmianie. Ograniczają swoją aktywność i zainteresowania. Czują się odrzucane przez innych ludzi, nie potrafią im zaufać. Osoby, które doświadczyły silnego urazu psychicznego czasem nie pamiętają jego niektórych elementów. Nie potrafią opowiedzieć o tym, czego doświadczyły. Ich emocje są przygaszone. Przez ciągły stres stają się nadpobudliwe, niezwykle czujne i drażliwe. Zdarzają się im wybuchy gniewu. Takie osoby nie widzą perspektyw na przyszłość, a ich koncentracja jest osłabiona, przez co gorzej wykonują swoją pracę. Uważają się za nic nie warte i często winią siebie za to, co je spotkało.

Depresja

Często powtarzające się traumatyczne wydarzenia, którym nie sposób zapobiec, mogą doprowadzić do pojawienia się epizodu depresyjnego. Jej podstawowe objawy to:

• obniżenie nastroju, które trwa przez większość dnia i obecne jest codziennie,
• utrata zainteresowań i odczuwania radości,
• spadek energii,
• nadmierne zmęczenie.

Dodatkowo mogą pojawić się utrata wiary w siebie i obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie winy, myśli samobójcze, trudności z koncentracją, problemy z pamięcią, niepokój, spowolnienie psychomotoryczne. Przy wystąpieniu depresji często konieczna jest farmakoterapia.

Fobia społeczna

Zaburzenie to może pojawić się w sytuacji ciągłego bycia poniżanym przez partnera, kiedy ofiara wie, że nie jest w stanie zmienić swojego położenia i z powodu wstydu ukrywa swoją trudną sytuację życiową przed otoczeniem. Objawy fobii społecznej są zależne od aktualnej ekspozycji społecznej. Osoby z tym zaburzeniem:

• obawiają się oceny ze strony innych osób, upokorzenia się, skompromitowania,
• unikają sytuacji, w których mogłyby się znaleźć w centrum zainteresowania,
• ęk występuje u nich w sytuacji ekspozycji społecznej lub podczas wyobrażania sobie takiej sytuacji,
• podczas kontaktów z otoczeniem mogą u nich pojawiać się zaczerwienienie, drżenie, nudności, obawa przed wymiotami, potrzeba natychmiastowego oddania moczu lub stolca.

Osoba z fobią społeczną zdaje sobie sprawę z tego, że jej objawy są nienaturalne i wyolbrzymione. Stara się unikać sytuacji, w których mogłyby się one ujawnić. Wpływa to znacząco na jego życie społeczne, towarzyskie oraz karierę. Dzieci cierpiące na fobię społeczną mają niską samoocenę, częściej oceniają różne sytuacje jako stresujące, gorzej niż rówieśnicy radzą sobie ze stresem oraz mają ubogie kontakty koleżeńskie.

Zaburzenia somatyzacyjne

Ofiary przemocy wykazują skłonność do zaburzeń somatyzacyjnych. Taka osoba często skarży się na różnego rodzaju dolegliwości somatyczne, które wzbudzają w niej niepokój i prowadzą do szukania pomocy u rozmaitych lekarzy specjalistów. Dolegliwości te mogą się zmieniać, a nawet przechodzić jedne w drugie. Wyniki badań wykluczające chorobę nie są dla takich osób obiektywne, w związku z czym dalej szukają pomocy lekarskiej. Zgłaszane objawy mogą być bardzo różnorodne, np.

• bóle różnego rodzaju,
• objawy skórne,
• objawy w klatce piersiowej,
• objawy w jamie brzusznej,
• objawy ze strony układu moczowo-płciowego.

Takie osoby często nie znajdują zrozumienia ze strony personelu medycznego oraz najbliższego otoczenia.

Zaburzenia dysocjacyjne

Zaburzenia te są pochodzenia psychogennego i są ściśle związane w czasie z wydarzeniami urazowymi, niemożliwymi do rozwiązania lub zbyt trudnymi do zniesienia sytuacjami czy też z nieprawidłowymi relacjami z otoczeniem. Osoba z zaburzeniem dysocjacyjnym może doświadczyć amnezji lub fugi dysocjacyjnej, które charakteryzują się tym, że osoba zachowuje pamięć dotyczącą kwestii niezwiązanych bezpośrednio z jej osobą, a nie pamięta własnych przeżyć i faktów. Możliwe jest też wystąpienie osłupienia dysocjacyjnego (stupor), podczas którego osoba zastyga na pewien czas w swojej aktualnej pozycji. U osoby, która doświadcza zaburzenia dysocjacyjnego może pojawić się konwersja, która objawia się poprzez np. nieuzasadniona medycznie utrata władzy w jakiejś kończynie. Ktoś taki będzie się upierał, że nastąpił paraliż, jednakże w sytuacji „zapomnienia” będzie mógł daną kończyną poruszyć, choć nie przyjmie do wiadomości, że takie zdarzenie miało miejsce. Niekiedy bardzo nasilone objawy dysocjacyjne są błędnie diagnozowane jako schizofrenia.

Trwała zmiana osobowości po katastrofach

Niekiedy pod wpływem silnie traumatycznego wydarzenia może nastąpić trwała zmiana osobowości. Bodźce oddziałujące na osobę muszą być niezwykle silne.

Uzależnienia

Niektóre z wyżej wymienionych zaburzeń występujących u ofiar przemocy w rodzinie, mogą zwiększać ryzyko uzależnienia od alkoholu lub narkotyków. Traumatyczne przeżycia u dzieci mogą sprzyjać uzależnieniu poprzez wcześniejsze sięganie po alkohol, ale także zmieniają przebieg choroby alkoholowej, zwiększając długość okresów picia.

Doświadczenie przemocy w dzieciństwie a późniejsze problemy psychiczne

Etiologii różnych zaburzeń psychicznych coraz częściej doszukuje się doświadczenia traumatycznych przeżyć w okresie rozwoju. Wiele dzieci, które były maltretowane, zaniedbywane, wykorzystywane seksualnie i nad którymi znęcano się psychicznie i fizycznie, w późniejszych etapach swojego życia miały problemy ze znacznymi i trwałymi dysfunkcjami psychicznymi, a rozwój ich osobowości był zakłócony.

Aleksytymia

Doświadczanie w dzieciństwie długotrwałego stresu spowodowanego ciągłymi aktami przemocy w domu rodzinnym może predysponować do późniejszego rozwoju aleksytymii. Osoby takie:

• nie potrafią radzić sobie z silnymi uczuciami agresywnymi,
• nie potrafią rozpoznawać własnych uczuć i przeżyć,
• mają problem z kontrolowaniem impulsów,
• są niezdolne do odróżniania emocji od odczuć cielesnych,
• charakteryzują się ubóstwem językowym w opisie uczuć,
• mają ubogie marzenia i fantazje,
• mają zaburzoną także niewerbalną ekspresję emocji.

Doświadczenie długotrwałej lub ekstremalnej traumy, na jakiś czas lub na zawsze, powoduje utratę mechanizmów przywracających stan równowagi wewnętrznej.

Zaburzenie osobowości borderline

Spośród osób z zaburzeniami osobowości, seksualnych i fizycznych nadużyć w dzieciństwie najczęściej doświadczają osoby ze stwierdzoną osobowością z pogranicza (borderline). Takie wyniki pozwalają na wysnucie hipotezy o związku występowania tego zaburzenia z traumatycznymi przeżyciami w dzieciństwie. Osoby z borderline:

• źle znoszą samotność,
• obawiają się z jednej strony porzucenia, a z drugiej bycia zdominowanym,
• kurczowo trzymają się drugiej osoby, przy czym często wycofują się z kontaktu,
• nie potrafią tworzyć stałych i dobrych relacji,
• mają niestabilne poczucie „ja”,
• są impulsywne i wybuchowe,
• mają tendencję do zachowań autodestrukcyjnych.

Szczególnie narażone na rozwój osobowości z pogranicza są osoby, których środowisko rodzinne było niestabilne i konfliktowe, w którym rodzice dopuszczali się zaniedbań oraz nadużyć.

Zaburzenia odżywiania

Coraz częściej badacze doszukują się związków pomiędzy nadużyciami fizycznymi i seksualnymi w okresie adolescencji, a pojawieniem się zaburzeń odżywiania. Choć wyniki nie są do końca jednoznaczne co do wpływu przemocy na same zaistnienie tego typu zaburzeń, to pewnym jest, iż u osób, które doświadczyły urazów fizycznych czy też seksualnych objawy anoreksji i bulimii są ostrzejsze i poważniejsze, niż u osób, które takich doświadczeń nie miały. Osoby z zaburzeniami odżywiania, które były molestowane seksualnie, częściej sięgają po leki przeczyszczające i prowokują wymioty. Takie stan rzeczy badacze tłumaczą jako desperacką próbę zredukowania cierpienia, napięcia, odbudowania poczucia równowagi i potrzebę kontroli nad chociaż jednym aspektem życia, jakim jest jedzenie.

Dysfunkcje seksualne

Kobiety, które w dzieciństwie doświadczyły nadużyć seksualnych mogą przeżywać zaburzone poczucie własnej cielesności. Swoją wartość łączą jedynie z seksualnością. Nieustannie poszukują ciepła i bezpieczeństwa u dopiero co poznanych partnerów, którzy niejednokrotnie okazują się stosować przemoc. Problemy seksualne mogą objawiać się albo nadmiernym rozbudzeniem albo zahamowaniem seksualnym, związanym z:

• niechęcią do seksu,
• brakiem kontaktu ze swoim ciałem,
• ękiem związanym z seksualnością,
• przekonaniem, że seks jest czymś złym.

Mogą pojawić się także problemy z tożsamością płciową w postaci niejasnej orientacji seksualnej. U kobiet po przemocy seksualnej, częściej niż u innych, występuje problem aborcji, posiadania niechcianych dzieci, brak instynktu macierzyńskiego, decyzja o nieposiadaniu dzieci lub oddaniu ich do adopcji.

Zaostrzenie schizofrenii

Stres i traumatyczne przeżycia są niezwykle istotne dla ludzi ze schizofrenią. Osoby podatne na zachorowanie na schizofrenię lub inne zaburzenia psychotyczne reagują emocjonalnie inaczej, niż osoby bez takiej podatności. Negatywne wydarzenia zaostrzają dysfunkcję przedchorobową i przyspieszają kliniczny początek epizodu psychotycznego. U pacjentów z pierwszym epizodem schizofrenii i u dzieci po traumatycznych przeżyciach występują podobne zmiany w hipokampie. Dzieci wykorzystywane seksualnie mogą przejawiać krótkotrwałe dekompensacje psychotyczne. U pacjentów, którzy doświadczyli nadużyć seksualnych i fizycznych w dzieciństwie, stwierdzono wcześniejsze wystąpienie choroby, dłuższe i częstsze hospitalizacje, dłuższą izolację, większą oporność na leczenie farmakologiczne, zwiększoną podatność na samookaleczenia, większe nasilenie objawów oraz częstsze podejmowanie prób samobójczych.

Podsumowanie

Przemoc każdego rodzaju może mieć bardzo poważne konsekwencje, nie tylko fizyczne, ale też psychiczne. Badania pokazują, że doświadczanie różnych rodzajów przemocy jest bardziej destruktywne w skutkach, niż doświadczanie tylko jednego z nich. Należy pamiętać, że im dłużej człowiek będzie trwał w sytuacji stresogennej, tym większe jest prawdopodobieństwo, iż wpłynie ona na jego psychikę. Oczywiście indywidualne predyspozycje takie jak podatność na stres, umiejętność radzenia sobie, posiadanie sieci wsparcia, mają wpływ na możliwe wystąpienie u danej osoby zaburzeń i zmian w osobowości. Nie u każdego, kto doświadczył przemocy, muszą wystąpić opisane wyżej problemy psychiczne.

Bibliografia:

1. Bobińska K. i in. - Rola traumy w powstawaniu wybranych zaburzeń psychicznych,
2. Dąbkowska M. - Aleksytymia jako czynnik ryzyka czy skutek PTSD u kobiet – ofiar przemocy domowej,
3. Dąbkowska M. - Psychiatryczne następstwa przemocy domowej,
4. Dąbkowska M. - Traumatyczne doświadczenia w dzieciństwie jako czynniki ryzyka zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego i dorosłości,
5. Dąbkowska M. - Zaburzenia stresowe pourazowe kobiety jako wynik przemocy ze strony partnera,
6. Gronkowski M i in. - Zaburzenia psychiczne u pacjentki wykorzystywanej seksualnie w dzieciństwie – schizofrenia czy objawy złożonego PTSD,
7. Klatkiewicz A. - Traumatyczne zdarzenia w dzieciństwie a rozwój zaburzenia osobowości borderline,
8. Makara – Studzińska M. i in. - Zaburzenia odżywiania a doświadczenie wykorzystania seksualnego w dzieciństwie – przegląd badań,
9. Mellibruda J. - Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie,
10. Nikodemska S. - Przemoc domowa w świetle badań empirycznych,
11. Śmiarowska M. i in. - Wpływ środowiska społecznego na nasilenie objawów jadłowstrętu psychicznego – badanie wstępne,
12. Widera – Wysoczańska A. - Wpływ urazów chronicznych doznanych w dzieciństwie na problemy zdrowotne kobiety,
13. Wójciak R. – Zaburzenia odżywiania,

 

PRZEMOC W RODZINIE

Jedna z największych i najstraszniejszych plag, które współcześnie nękają ludzkość.  To przemoc…

Skąd ta trudność?

Trudno o niej mówić, a co dopiero wtedy, gdy dotyka nas ona bezpośrednio. Co więcej, czasami nie jesteśmy świadomi, że jest ona obecna w naszym życiu. Jeszcze trudniej mówić, gdy sprawcami są nasi najbliżsi. A do tego jeszcze przekonanie, że nie wolno wtrącać się w czyjeś sprawy, że widocznie to komuś odpowiada, że na to sobie zasłużył…

To właśnie w miejscu, gdzie powinniśmy czuć się bezpiecznie, dochodzi do wielu nadużyć. Ostoja, jaką jest dom, staje się piekłem, które rozgrywa się za zamkniętymi drzwiami. Osoby, które miały nas kochać, ranią, zamiast wsparcia, mnożą się na naszej duszy i ciele rany i razy. Jesteśmy coraz bogatsi w te negatywne doświadczenia i nagle już nam wszystko obojętnieje, wszak na nic nie mamy wpływu, nikt nie reaguje na wołanie o pomoc, znajomi odwracają się od nas i jesteśmy sami, zupełnie sami... Ale to tylko złudzenie. Razem możemy pokonać przemoc!

Statystyki…

Z danych przedstawionych przez Policję, wynika iż w 2012 roku w Polsce najczęściej przemocy doświadczały kobiety i dzieci, odpowiednio około 50 tysięcy i 19 tysięcy. Mężczyźni doświadczający przemocy natomiast stanowili 7 tysięcy. Rada Europy wskazuje, że około 45% wszystkich kobiet doświadcza jakiegoś rodzaju przemocy, z kolei 20% z nich jest ofiarami przemocy domowej…

Aby poznać przeciwnika…

Najczęściej przemoc definiuje się jako zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie, bądź też zaniechanie, skierowane ku członkowi rodziny. Przyczynia się ono do powodowania szkód, a także cierpienia. Ponadto owo działanie narusza godność i prawa jednostki.

To bardzo trudna definicja, której nie muszą rozumieć wszyscy. Dlatego też skłaniam się ku alternatywie. Przemoc jest wtedy, gdy ktoś traktuje Cię w sposób, który sprawia ci przykrość, gdy ktoś obraża cię i wyzywa. Gdy bije i szarpie, kiedy zmusza cię do czegoś, czego zrobić nie chcesz. Kiedy grozi ci i zabrania kontaktów z innymi ludźmi, ale także wtedy, gdy ośmiesza cię w towarzystwie innych. Kiedy zabiera ci pieniądze, lub też zmusza do aktywności seksualnej. To też wtedy, kiedy ktoś czyta Twoje listy albo zabiera Ci pożywienie, ale także wtedy, gdy nie uzyskujesz pomocy, kiedy jej naprawdę potrzebujesz.

Może być gorąca lub chłodna…

Przemoc gorąca sprowadza się do gwałtownych wybuchów uczuć, które były wcześniej tłumione, a stąd już tylko krok do aktów agresji. Przyczyny trudnych emocji, które pojawiają się u sprawcy, często dotyczą nie tylko relacji z rodziną, ale również emocji doświadczanych na różnych polach – w tym zawodowym czy społecznym. W domu czując się bezpiecznie, pozwala sobie na odreagowanie emocji (z którymi sobie nie radzi) na swoich najbliższych. Przekonanie o swojej bezkarności a także bezradności ofiary sprawia, że do zachowań tych dochodzi coraz częściej. Przemoc chłodna z kolei może przejawiać się poprzez rygorystyczne wychowanie, czy też traktowanie najbliższych w sposób autorytarny. Sprawca zawsze jest w stanie znaleźć realistyczne usprawiedliwienie dla swoich czynów.

O formach przemocy raz jeszcze

Niby każdy to wiedzieć powinien, ale gdyby się komuś zapomniało, przypominam. Przemoc fizyczna obejmuje nie tylko uszkodzenia ciała, ale również ryzyko ich powstania. Ta forma przemocy należy do najbardziej widocznych. Zalicza się do niej takie zachowania, jak: szarpanie, uderzanie, przypalanie papierosami, szturchanie, szczypanie, uderzanie, krępowanie ciała. Przemoc psychicznanatomiast jest najtrudniejsza do udowodnienia. Zawiera się w groźbach i przymusie. Obejmuje ignorowanie potrzeb, nieliczenie się  z czyimś zdaniem, krytykowanie, poniżanie, upokarzanie, szantażowanie. To ona toruje drogę przemocy fizycznej. O przemocy materialnej mówimy wtedy, gdy ktoś celowo niszczy czyjąś własność, odbiera zarobione pieniądze, kradnie, czyta czyjeś listy lub też, gdy używa bądź zabiera rzeczy bez pozwolenia albo gdy sprzedaje czyjeś rzeczy bez zgody ich właściciela.

Jedną z najczęściej ukrywanych form przemocy jest przemoc seksualna. Polega ona na zmuszaniu do aktywności seksualnej osób, które nie wyrażają na nią zgody. Agresor traktuje swoją ofiarę w sposób przedmiotowy, w celu zaspokojenia własnych potrzeb. Zalicza się do niej nie tylko gwałt, ale również wymuszanie pożycia, przymuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, oglądania pornografii. I już ostatnia, o której najczęściej zapominamy, a mianowicie zaniedbanie. Mówi nam ono o naruszeniu obowiązku do opieki ze strony najbliższych osób. To najczęstsza forma przemocy stosowana przez rodziców wobec dzieci. To nie tylko niezaspokojenie potrzeb fizjologicznych, ale także tych związanych z ubiorem, schronieniem, nieudzieleniem pomocy w chorobie, ale także uniemożliwianie korzystanie z takich miejsc, jak kuchnia czy łazienka. Ta forma przemocy dotyka również ludzi starszych, nad którymi w ten sposób znęcają się ich dzieci.

Lęk i bezradność, czyli skutki przemocy

Stwierdzenie na poziomie świadomym, iż jest się bezradnym, sprawia, że na poziomie nieświadomym zaczynamy zachowywać się bezradnie. Ponadto bezradność może objawiać się zmianami w sposobie poruszania, ruchy są sztywne, brak im koordynacji; zachowanie staje się zdezorientowane.

Jak do tego doszło?

Zaczyna się zwyczajnie, ot tak po prostu, bo osoby stosujące przemoc wyglądają na pozór normalnie, a nawet tak się zachowują. Na początku myślisz, że on się stara, że tak bardzo Cię kocha, że próbuje sobie Ciebie zawłaszczyć. To takie słodkie, jest Twoim romantycznym opiekunem, czujesz się bezpiecznie. Zaprasza Cię, wśród znajomych jest miły i szarmancki, czasami tylko rzuca jakąś sarkastyczną uwagę pod Twoim adresem, ale to nic, pewnie ma takie poczucie humoru. Następnym razem doprowadza Cię do łez, już niekoniecznie gdzieś wychodzicie, bo tak jest lepiej, po co nam inni, kiedy mamy siebie. Kiedy chcesz o czymś decydować, słuchasz wyzwisk, a zaraz potem nie możesz uwierzyć, co się stało – uderzył Cię. Tego się zapewne nie spodziewałaś. Ale on jest przecież bez skazy, kryjesz go, nikomu nie chwalisz się tym, co Cię spotkało. Pewnie miał gorszy dzień i to wszystko. Ale to nie wszystko, bo takie incydenty zdarzają się co raz częściej…

Ofiara staje się niewolnikiem, stopniowo zostaje uwiedziona. W pierwszym etapie związku za pomocą bezwzględnej kontroli partnerki dochodzi do jej zniewolenia. Jednak posłuszeństwo nie wystarcza, kat domaga się dowodów miłości przez rezygnację z kontaktów z innymi ludźmi. Aby sprawować całkowitą kontrolę, kat za pomocą powtarzających się urazów psychicznych wywołuje w ofierze przerażenie, bezradność; niszczy ją jako autonomiczną jednostkę. Bazując na lęku ofiary, sprawca staje się wszechmocny. Osiąga to poprzez nagłe wybuchy wściekłości, drobiazgowe reguły czy też kontrolowanie ofiary oraz jej funkcji życiowych. Drobiazgowe reguły ustanawiane przez kata mają na celu zniszczenie autonomii jednostki.

Dlaczego osoba doznająca przemocy nie zostawia sprawcy

Jest wiele powodów… Po pierwsze kobieta współuzależnia się od oprawcy. Najczęściej dochodzi do tego podczas istnienia jednej z faz – pojednania, kiedy to kat jest miły dla ofiary i za pomocą chwilowych pojednań stara się przekonać ją do siebie deklaracjami miłości i obietnicami bez pokrycia. Te magiczne chwile sprawiają, że ofiara zapomina o wszystkim, co było złe. Warto pamiętać, że niejednokrotnie osoba doznająca przemocy jest uzależniona od sprawcy materialnie, co skutecznie uniemożliwia ucieczkę. Groźby pod adresem dzieci czy rodziny ofiary również odwodzą od takiego pomysłu. A jeśli jeszcze dodamy do tego bezradność i zniszczoną autonomię, zaczynamy rozumieć…

Dzieci a przemoc

 Dorastanie w rodzinie, w której stosowana jest przemoc wpływa na zaburzenia w takich sferach funkcjonowania dziecka, jak: regulacja emocjonalna, więź, poczucie ja, relacje z rówieśnikami. Ponadto dzieci te mają niższą odporność psychiczną, co sprawia, że w sytuacjach, z którymi sobie nie radzą, chętniej sięgają po zachowania agresywne czy destruktywne. Zachowania te pojawiają się również w ich życiu dorosłym, bo przemoc, naprawdę rodzi przemoc. W dorastaniu dzieciom tym towarzyszy strach i niepokój. To sobie przypisują winę za doświadczaną przemoc. Dzięki obwinianiu siebie, dziecko potrafi ocalić przywiązanie do rodziców. Nie rozumiejąc dlaczego rodzic jest raz dobry a raz zły, u dzieci rozwija się przywiązanie do raniących ich rodziców. Za jego cenę są skłonne ponieść najwyższą ofiarę – utratę siebie. Trudno jest im pozyskiwać nowych kolegów i koleżanki, ponieważ nie potrafią już zaufać. Życie w ciągłym stresie może doprowadzić do zaburzeń mowy, na przykład jąkania się. Brak odpowiedniej stymulacji ze strony rodziców, prowadzi do opóźnienia rozwoju dziecka bądź do wystąpienia nieprawidłowości rozwojowych. Dolegliwości somatyczne urazy fizyczne, brak apetytu… Można wymieniać bez końca…

Dzięki obserwacji zachowań przemocowych w rodzinie dzieci uczą się, że przemoc to jedyny sposób na rozwiązywanie problemów. Czują, że nie są w stanie zmienić sytuacji, w której się znalazły, a rodzice pozbawiają je dzieciństwa, każąc im zbyt szybko dorosnąć. Do tego dochodzą kłopoty w szkole wynikające z zaniedbania rodzicielskiego i przejmujący smutek, które mogą skłaniać do prób samobójczych. Naturalna ciekawość dziecka jest hamowana przez lęk, a to sprawia, że coraz trudniej jest im bronić samych siebie. Nieprzewidywalność przemocy czyni dzieci bezsilnymi, dlatego też w sytuacji zagrożenia, kiedy nie może uciec, decyduje się na automatyczne posłuszeństwo. Co ciekawe, często dzieci idealizują agresywnego rodzica, a całą swoją nienawiść kierują na obojętnego rodzica.

Duże dzieci…

W bliskich związkach poszukują one opieki i troski, jednocześnie obawiają się porzucenia. Jednak gdy idealizowany partner zawiedzie, nie spełniając nierealistycznych oczekiwań, dorosłym z rodzin przemocowych zaczynają przenikać do świadomości wspomnienia z przeszłości. Do tego istnieje duże ryzyko, że kobiety z takich rodzin częściej będą stawały się ofiarami przemocy w życiu dorosłym, bądź też dokonywały samookaleczeń. Mężczyźni z kolei częściej mogą dopuszczać się zachowań agresywnych…

A teraz przyszła kolej na Ciebie…

Każdy z nas był już kiedyś świadkiem przemocy. W szkole, tramwaju, sklepie, na przystanku, w bloku, na boisku…. Jak zareagowałeś, kiedy matka katowała swoją córkę na ulicy? Co zrobiłeś po strasznej kłótni sąsiedzkiej? Czy kiedykolwiek zapytałeś koleżankę, skąd ma tyle siniaków? Pamiętaj, nie reagując na przemoc, dajesz jej przyzwolenie. Zastanów się, czy chcesz ją popierać….

Bibliografia:

1. Brehat C. (2012) Kochałam manipulatora, Warszawa: Wydawnictwo Świat Książki
2. Elliott J., Place M., (2000) Dzieci i młodzież w kłopocie. Poradnik nie tylko dla psychologów.Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
3. Frederick A., Levine P.A. (2013) Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca
4. Herman J.L. (2002) Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
5. Herzberger S. D. (2002) Przemoc domowa. Perspektywa psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo PARPA
6. Jaszczak-Kuźmińska D., Michalska K., (2009) Przemoc w rodzinie, Warszawa: Wydawnictwo edukacyjne PARPAMEDIA
7. Kłębicka H. (2011) Konwencja Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej jako nowy instrument w polityce prewencyjnejhttp://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/4658-konwencja-rady-europy-w-sprawie-zapobiegania-i-zwalczania-przemocy-wobec-kobiet-i-przemocy-domowej-jako-nowy-instrument-w-polityce-prewencyjnej
8. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, (2002) Przemoc w rodzinie. Poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie, Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia
9. Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie NIEBIESKA LINIA. ORG (2005)Wyprawa PoMoc. Poradnik dla osób doznających przemocy w rodzinie, Warszawa: Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie NIEBIESKA LINIA. ORG
10. http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/944/50863/Przemoc_w_rodzinie.html